Aardappelziekte, met een mooie naam Phytophtora Infestans genoemd en verder in dit artikel phytophtora genoemd, is een regelmatig voorkomend probleem op onze complexen.
Deze ziekte wordt veroorzaakt door een pseudoschimmel die in eerste instantie het blad aantast en – als we niet ingrijpen – vervolgens de gehele plant en uiteindelijk ook de aardappels in de grond.
Phytophtora is een ziekte die in natte periodes in de zomer optreedt en dikwijls een spoor van verwoesting nalaat op onze tuincomplexen. De ziekte treedt zowel op in aardappels als in tomaten.
Schimmelziektes zoals phytophtora vermeerderen zich door middel van sporen die zich door de lucht verplaatsen en op die manier zich heel snel kunnen verspreiden. Wordt er bv ergens in een hoekje van het complex phytophtora geconstateerd, dan kun je er zeker van zijn dat de sporen van die door de schimmel aangetaste planten zich over het gehele complex verspreid hebben. Na een korte incubatie periode lopen dus alle voor de ziekte vatbare planten gevaar om aangetast te worden!
Om actief te worden is er vocht nodig en daarom zien we de ziekte steeds weer optreden in natte periodes. Vooral zwoel weer met regelmatig een bui is berucht. Blijft het gedurende de gehele teelt mooi droog weer dan hebben we van de ziekte in het geheel geen last! Ook speelt het ontwikkelingstadium van de plant een belangrijke rol. Bij aardappels zien we dat de vatbaarheid toeneemt nadat de plant gebloeid heeft, bij tomaten zien we dat de ziekte toeslaat als de eerste groene vruchten verschijnen.
Het is dus belangrijk om tijdens natte periodes waakzaam te zijn en planten dagelijks op ziekteverschijnselen te controleren.
Bronnen van phytophtora: De ziekte komt niet zomaar uit de lucht vallen en er zijn een paar duidelijke oorzaken waarom we hiervan steeds weer opnieuw last blijven houden:
- In de grond overblijvende aangetaste knollen die in het voorjaar opnieuw uitlopen (1)
- Rustsporen die in de grond overleven (2)
( 1) Na een zachte winter zien we steeds weer dat in de grond achtergebleven knollen opnieuw uitlopen, je kunt er vanuit gaan dat die vrijwel allemaal geïnfecteerd zijn. Het is dus heel belangrijk om in het voorjaar al die planten op te zoeken en te vernietigen. Een eerste stap op het voorkomen van nieuwe besmettingshaarden!
( 2) Een apart probleem vormen rustsporen die langdurig (tot 4 jaar) in de grond kunnen overleven en in natte periodes weer actief worden.
Inmiddels kunnen we ervan uitgaan dat er bij alle tuintjes gedurende de tijd dat de tuinvereniging bestaat wel enige vorm van infectie van rustsporen heeft plaatsgevonden. Infectie vindt plaats door achtergebleven plantendelen, afvalhopen die contact met de grond maken, aardappelloof dat op de composthoop beland is…….. Het kan altijd nog erger, het is daarom belangrijk om aangetaste planten zo snel mogelijk in een afgesloten plastic zak af te voeren!
Phytophtora herkennen
Nadat de sporen op het blad zijn beland en het afweersysteem van de plant hebben doorbroken gaat de schimmel zich snel ontwikkelen en ontstaan er donker bruine vlekken met een lichte rand op het blad. Dat proces verloopt razendsnel en daarom is het belangrijk om in natte periodes elke dag op de aanwezigheid van zwarte vlekken te controleren.
Zien je planten er uit zoals op de foto hiernaast dan kun je er zeker van zijn dat je aardappels ernstig ziek zijn.
Twijfel je, neem dan de volgende proef: Pluk een aangetast blad af Stop die in een plastic zakje en voeg een paar druppels water toe Knoop het zakje goed dicht en kijk de volgende dag de onderzijde van het blad. Is er wit schimmelpluis aanwezig, dan kun je er zeker van zijn dat je planten zijn aangetast.
Er kunnen ook andere oorzaken zijn van vlekvorming. Dat is meestal een aantasting van een andere schimmel: Alternaria.
Alternaria kan gedurende het hele teeltseizoen optreden maar is in tegenstelling tot phytophtora veel minder schadelijk en veroorzaakt onder normale omstandigheden geen aangetaste knollen.
De aantasting ziet er ook heel anders uit: Bladvlekken met donkere concentrische ringen Geen wit, maar bruin schimmelpluis
Aantasting bij tomaten
De aantasting bij tomaten vindt op een veel later moment in het jaar plaats dan bij aardappelen.
Bij aardappels kun je vanaf de langste dag de eerste aantastingen verwachten. Je buitentomaten staan er dan nog fris bij.
Pas als die in augustus vrucht gaan dragen begint de ellende daar. Bij een natte augustus is de kans op phytophtora bij tomaten die op de volkstuin buiten staan bijna 100%.
In aanvang verloopt de ziekte als bij aardappels. Zwarte vlekken op het blad.
Al gauw verschijnen er op de groene vruchten ingezonken bruine plekken en in een later stadium verschijnen er zwarte vlekken op de stengels.
Tomaten zijn niet meer te redden en het is verstandig om onmiddellijk te rooien. De nog niet aangetaste groene vruchten kunnen eventueel in chutney verwerkt worden.
Ook hier weer geldt weer dat je aangetaste planten in een afgesloten plastic zak afvoert!
Aantasting van phytophtora voorkomen
Vroeger is de ziekte veel minder agressief geweest dan nu.
Verergering heeft plaats gevonden na de jaren 80 uit de vorige eeuw die het mogelijk maakten dat de pseudoschimmel zich ook geslachtelijk kon gaan voortplanten. Daardoor nam de heftigheid van aantastingen enorm toe.
Je kunt de kans op infectie zoveel mogelijk beperken door ruim te planten, zodat de planten goed door kunnen waaien en dauw en regendruppels op de bladeren zo snel mogelijk kunnen verdampen.
Tomaten kun je van een afdak voorzien of veel beter in kas of tunnel kweken.
Buiten, zonder afdekking, hebben deze maatregelen echter beperkte werking en dat is ook de reden dat al heel vroeg gezocht is naar tegen phytophtora resistente rassen.
Door het door veredeling intelen van natuurlijke resistentiegenen zijn er aardappelrassen op de markt die vergaande resistentie tegen de meest voorkomende phytophtora stammen hebben.
Hoewel het kan voorkomen dat er in een ongunstig jaar ( zoals in 2021) deze resistentie door zeer agressieve stammen doorbroken wordt blijft het zaak om toch uitsluitend resistente rassen te blijven gebruiken om met name de hoeveelheid rustsporen in de grond te minimaliseren.
Ook blijft het nodig om in het voorjaar alle aardappelplanten, afkomstig van knollen die in de grond overwinterd hebben te vernietigen.
Het intelen van resistentiegenen is niet zomaar gedaan.
Reken er maar op dat het zeker een jaar of 10 duurt voordat dit resultaat heeft opgeleverd + nog de nodige jaren erbij om voldoende pootgoed beschikbaar te hebben.
Intussen kan de schimmel natuurlijk verder geëvolueerd zijn. Maar hebben we als biologische telers een alternatief? Resistente aardappelrassen:
Via de collectieve inkoop (nu van fa. Jalving) biedt de vereniging robuuste rassen aan die onder normale omstandigheden een grote weerstand hebben tegen de aantasting van phytophtora.
Andere aanbieders zijn o.a.:
Door rassen met phytophtora resistentie te telen verkleinen we de kans op het optreden van een ziekte uitbraak. Koop dus vooral dit pootgoed!
Resistente tomatenrassen:
Via collectieve inkoop of anders via fruitlent.nl worden er tomatenrassen aangeboden met een verhoogde resistentie tegen phytophtora.
Hoewel de ervaring met deze rassen beperkt is, worden hier toch al aardige resultaten mee geboekt in de onbeschermde teelt.
Een goede reden om deze rassen eens te gaan proberen.
Te nemen maatregelen bij een phytophtora uitbraak
- Waarschuw het bestuur en tuincoördinator
- Rooi zo snel mogelijk uw aardappelen om aantasting van de knollen te voorkomen of knip de planten vlak boven de grond af
- Aangetaste tomaten zijn niet meer te redden, ook zo snel mogelijk rooien dus
- Planten afvoeren in een gesloten plastic zak en thuis in de grijze bak deponeren
Rassenlijst
